Waarom een buitencompartiment méér is dan een hek met een slot

Zorgcoördinator Laura met bewoner

In zorginstellingen voor mensen met complexe ondersteuningsnoden, wordt vaak gebruik gemaakt van compartimenten, die we afgebakende ontspanningsruimtes noemen omdat ze structuur en veiligheid bieden aan bewoners. Hoewel dit soms het beeld oproept dat het gaat om praktische redenen voor het zorgpersoneel, ligt de ware bedoeling elders. In dit interview spreken we met Laura Duchateau, zorgcoördinator en ook een ouder van een bewoner. Zij leggen graag uit waarom deze compartimenten juist in het belang zijn van de bewoners zelf. Omwille van de privacy kozen we ervoor om de namen van mama en de bewoners niet te vermelden.

“Waarom zetten jullie bewoners in zo’n afgesloten ruimte? Dat lijkt net een kooi…”

"Het is een vraag die we al vaker kregen, soms stilletjes, met opgetrokken wenkbrauwen, soms luidop, recht uit het hart van een bezorgde voorbijganger of verbaasde bezoeker," begint Laura haar verhaal.

"En eerlijk, ik snap het. Het ziet er ook heftig uit, zeker als je nog nooit een voet in een zorgvoorziening hebt gezet zoals de onze. Een stevige omheining, een hek dat dichtklemt, weinig poespas in de ruimte zelf. Dat voelt voor iemand van buitenaf snel koud of afstandelijk, gemakzuchtig zelfs. Wat je dan nog niet ziet, is de rust, de veiligheid, de vrijheid die net dankzij die ontspanningsruimte ontstaat. En nee, het is ook niet zo dat rust meteen bereikt wordt. Soms moet de bewoner eerst ontladen en gaat luid schreeuwen, roepen, wild bewegen, vooraf aan de uiteindelijke rust. Begrijpelijk dat het bij de buitenstaander anders binnenkomt en voor frustratie zorgt."

“Zorg draait niet om wat voor ons gemakkelijk is, maar om wat voor hen noodzakelijk is.”

Misverstand

"Laten we één misverstand meteen uit de wereld helpen. We gebruiken deze ontspanningsruimtes niet omdat het onze job gemakkelijker maakt. We doen het omdat het voor onze bewoners soms de enige manier is om rust en duidelijkheid te brengen in hun dagelijks leven.

Bij Ter Heide wonen mensen met een complexe meervoudige problematiek. Elk met hun eigen noden, gevoeligheden, ritmes. In elke leefgroep van “De Eik” verblijven tien bewoners, die we graag alle tien tegelijk één op één aandacht willen geven, maar dat is niet realistisch. Continue aandacht zou voor sommige bewoners ook onrust brengen. Een goede afwisseling waarbij we telkens de individuele nood voor ogen houden, daar streven we naar."

Rust is geen luxe

Laura helpt bewoner om de afgesloten trampoline te betreden

"Sommige bewoners kunnen de drukte van een groep simpelweg niet aan: te veel mensen, te veel geluiden, te veel prikkels. Eén verkeerd moment en hun stress slaat om in paniek of agressie, niet uit onwil, maar omdat hun hoofd dan letterlijk 'overloopt'.

Een open ruimte zonder duidelijk afgebakende grenzen maakt het voor hen nog verwarder: Moet ik nu naar buiten? Moet ik blijven zitten? Waar hoor ik te zijn? Het lijkt banaal, maar voor onze bewoners is dat keuzestress in z’n zuiverste vorm. En die weegt stevig door. Een ontspanningsruimte, of dat nu binnen of buiten is, biedt net dat: grenzen die rust geven, een plek zonder twijfel."

"Hier ben ik. Hier is het veilig. Hier komt niemand zomaar binnen."

De schommel die geen schommel hoeft te zijn

"Sommige van onze ontspanningsruimtes hebben een trampoline of een schommel. Anderen net helemaal niks. Niet omdat we vergeten zijn die nog te vullen, maar omdat de bewoner dat zo nodig heeft. Een lege ruimte is voor hen veiligheid. Geloof me, voor sommige bewoners betekent een schommel niet: Ik mag schommelen, maar ik moet schommelen.

Van zodra ze binnenstappen, voelen ze de druk: ik moet hier iets doen en dát willen we vermijden. We stemmen die ruimtes dus bewust af op wie er komt. Geen slingers, geen franjes, geen hip decor. Voor ons lijkt het koel of kil, voor hen is dat: op maat afgestemd."

Fixeren of vrijheid?

"Soms krijgen we de opmerking: Zet hem toch gewoon in een stoel. Net dat willen we vermijden. Iemand fysiek beperken, vastzetten of fixeren is pas écht het afnemen van vrijheid.

In een ontspanningsruimte kunnen onze bewoners kiezen: wil ik zitten, liggen, rondwandelen, op ontdekking gaan? Ze beslissen zelf, beleven op hun ritme, met hun draagkracht als uitgangspunt. Het is dus geen kooi, maar een vrije zone in een wereld die voor hen vaak te druk is".

Zorgcoördinator Laura nodigt de bewoner uit tot spel

Een veilige haven, zoals thuis

"Vergelijk het met een jonge peuter thuis. Ook daar zetten we een traphekje, een omheining rond de tuin, een parkje om in te spelen. Niet omdat we dat kind willen opsluiten, maar omdat we weten, dat het kind het nodig heeft om veilig te ontdekken, zonder risico’s. Hetzelfde geldt voor onze bewoners. Alleen zit dit kind in een volwassen lijf en is hun nood aan veiligheid veel groter en blijvend."

"Sober is soms het meest liefdevolle wat we kunnen bieden."

Warmte zit niet in spullen maar in afstemming

"Een vraag die buitenstaanders zich stellen: Is dit wel een warme omgeving? Want ja, bij 'warm' denken veel mensen aan gezelligheid, aan spulletjes, aan kleurtjes en kussens. Maar warmte ziet er voor onze bewoners anders uit, warmte is:

• een ruimte waar je jezelf mag zijn zonder overspoeld te worden.

• waar je niet overvraagd wordt.

• een omgeving die niet zegt 'doe dit', maar 'je mag hier gewoon zijn.'

En ja, soms ziet dat er sober uit. Laat je niet misleiden: Sober is soms het meest liefdevolle wat we kunnen bieden."

Prikkelarm? Beter gezegd: prikkel-gereguleerd

"We gebruiken vaak de term prikkelarm, maar eigenlijk klopt die niet. Prikkel-gereguleerd maakt het duidelijker. Onze ruimtes zijn niet leeg, ze zijn gericht: niet té veel, niet té weinig, precies genoeg.

Voor de ene bewoner is dat een zacht lampje, voor de andere een schommel. Voor nog een ander, helemaal niks. Het is telkens opnieuw een puzzel: wat heeft deze persoon nodig om tot rust te komen en hoe kunnen we dat veilig en respectvol mogelijk maken?

Veiligheid is geen evidentie. Alles moet stevig zijn, niet afbreekbaar, niet eetbaar (ja, echt waar). Want veel van onze bewoners zijn echte ontdekkers, met hun handen én hun mond."

"Onze ruimtes zijn niet leeg, ze zijn gericht: niet teveel, niet te weinig, precies genoeg."

Nieuwbouw, nieuwe mogelijkheden

Zorgcoördinator Laura wandelt pratend met de mama van een bewoner langs de compartimenten

"Gelukkig biedt onze nieuwe infrastructuur meer mogelijkheden dan vroeger. In het oude gebouw konden sommige bewoners niet naar buiten omdat we simpelweg niet de juiste omheining hadden. Het ziet er ingrijpend uit en toch is het liefdevol. Zonder boven afsluiting was het voor klimmers te riskant om buiten te zijn. Vandaag kunnen we hen dat wél aanbieden, ruimte, vrijheid, veiligheid. Omdat we nu kunnen zeggen: dit stuk is voor jou. Hier ben je vrij, zonder gevaar. Hier kun je ontladen, bewegen, zijn.

“Warmte is niet wat wij mooi vinden, maar wat voor hen klopt."

Ik weet het, als buitenstaander loop je rond, ziet een kind in een afgesloten buitenruimte en je denkt: “Oei, dit lijkt wel een gevangenis.” Sommige ouders schrikken als ze hier voor het eerst komen. En ja, ook dat snap ik. Maar de meesten zien na verloop van tijd wat wij elke dag mogen zien: rust, groei, veiligheid, geen kooi, maar een thuis op maat van onze bewoners. Warmte is niet wat wij mooi vinden, maar wat voor hen klopt."

Opgegroeid in een huis vol zorg

"Hoe ik in de zorg terechtgekomen ben? Goh… dat is eigenlijk iets wat vanzelf gegroeid is, zonder dat ik het toen doorhad. Soms voel je gewoon: dit is waar ik hoor te zijn. Het komt voort uit mijn eigen thuissituatie. Mijn broer woont nu in Ter Heide, maar ik ben met hem opgegroeid en dat voelde voor mij heel normaal.

Bij ons thuis hadden we ‘huispoortjes’, zo noemden wij dat. Elke ruimte was een beetje afgebakend. Mijn ouders hadden op een bepaald moment zelfs een deel van het huis omgebouwd tot een echt compartiment, een veilige, prikkelarme plek voor mijn broer.

Als kind stelde ik daar geen vragen bij. Dat was gewoon zo. Mijn broer had die rust nodig. Als het te druk werd of als er iets moest gebeuren zoals koken of bezoek, dan ging hij even naar die veilige ruimte, zijn speelkamer waar een TV stond en speelgoed. Hij kon daar uren in alle rust zitten, dat werkte voor hem. En ik, ik paste me gewoon aan."

Later viel alles op z’n plek

"Pas veel later, toen ik hier kwam solliciteren, begon ik te beseffen hoeveel dat allemaal betekend had. Ik kende de doelgroep al. Niet vanuit boeken of stages, maar gewoon van thuis. Ik wist wat het betekende om je omgeving aan te passen aan iemand die het nodig heeft. Wat structuur en rust kunnen doen. Ik ben er een beetje ingerold, ja. Het voelde meteen als thuiskomen. Alsof ik op de plek terechtkwam waar ik al die tijd al naartoe groeide."

Rust brengt groei

"Wat me nog elke dag raakt in mijn werk, is het effect van die rust op de kinderen die hier toekomen. Vaak zijn ze helemaal uit evenwicht, overprikkeld, opgebrand. School is dan al een tijdje niet meer haalbaar, de stress zit tot diep in hun lijf.

Maar dan komen ze hier, in een duidelijke dagstructuur, met afgebakende momenten en ruimtes waar rust is, net als bij ons thuis vroeger. En dan zie je het gebeuren, stilaan vinden ze zichzelf terug.

Soms beginnen ze ineens te eten, of worden ze zindelijk terwijl dat daarvoor niet lukte. Dingen die al zo lang stillagen, komen weer in beweging. Gewoon omdat ze zich veilig voelen. Omdat er ruimte is om te zijn, zonder overvraging. En dan denk ik: dit klopt. Dit is wat ik graag doe, waar ik goed in ben, waar ik ook als mens in groei. Misschien ben ik er niet bewust naartoe gestapt, maar alles in mij zegt: ik hoor hier te zijn."

Een mama getuigt

"Het is niet vanzelfsprekend om dit te delen. Ik ben geen grote prater, zeker niet in deze tijden. Alles lijkt zo hard geworden. Alsof er steeds minder ruimte is voor nuance, voor mildheid, voor

Mama bewoner in gesprek met zorgcoördinator Laura

verdraagzaamheid. Ik weet niet hoe het komt. Is het de rush van het leven? De voortdurende roep van ‘tijd-tijd-tijd’? Soms lijkt niemand nog een klein momentje te hebben voor elkaar. Laat staan om gewoon even stil te staan, bij het nu. Het lijkt of we enkel over alles en nog wat te klagen hebben en ons niet meer kunnen verplaatsen in de andere.

Ik zie hoe de ontspanningsruimtes voor hen het verschil maken. Niet als beperking, maar als vrijheid.

Vandaag wil ik wél even stilstaan, voor mijn zonen. Allebei wonen ze in Ter Heide en ik wil hen graag een stem geven want ze kunnen het zelf niet uitleggen. Ik zie het, elke keer opnieuw en ik voel hoe belangrijk het is dat hun verhaal óók gehoord wordt."

Ruimte om gewoon te zijn

"Ik zie wat het met mijn jongens doet, als er veiligheid is, als er rust is en structuur die hen houvast biedt. Wat voor sommigen misschien lijkt op afzondering of ‘wegstoppen’, is voor mijn zonen precies het tegenovergestelde. In die ruimtes hoeven ze niet vastgebonden op een stoel te zitten om zichzelf of anderen geen pijn te doen. Ze mogen zelf kiezen: zitten, staan, liggen, bewegen of gewoon even niets. Geloof me, in dat niets zit zoveel dat voor ons vanzelfsprekend is.

Voor hen voelt zo’n afgebakende ruimte als wat wij ervaren op een wandeling in het bos of tijdens een rustige vakantie aan zee. Diezelfde diepe ademhaling, diezelfde ontspanning, diezelfde vrijheid om gewoon ‘te zijn’."

Meer dan zorg

"In die kleine, beschermde plekjes vinden mijn zonen de ruimte om gewoon te bestaan, niet als ‘zorggeval’, maar als mens. Van daaruit zie ik ze groeien, soms in hele kleine stapjes, altijd op hun tempo en op hun manier.

Als mama ben ik daar ontzettend dankbaar voor. Tegelijk voel ik ook hoe moeilijk het is om dit met de buitenwereld te delen. Niet iedereen begrijpt het. Niet iedereen wil het begrijpen, soms. Alsof ‘anders zijn’ vooral stil moet blijven.

Maar mijn zonen mogen er zijn, zoals ze zijn. En ik wil hun verhaal blijven vertellen ook al voel ik me soms kwetsbaar daarin. Omdat we méér verdraagzaamheid nodig hebben, meer ruimte voor de dingen die we niet altijd meteen begrijpen en leren aanvaarden wat iemand echt nodig heeft om zich vrij en veilig te voelen."